Kolposkopię wykonujemy, gdy w  badaniu cytologicznym obecne są nieprawidłowe komórki nabłonka – zmiany sugerujące infekcję wirusem HPV, zmiany LSIL lub HSIL. Celem badania kolposkopwego jest zlokalizowanie na tarczy szyjki macicy miejsc najbardziej podejrzanych i wykonanie celowanej biopsji.

Badanie kolposkopowe najlepiej wykonać po zakończeniu miesiączki. Dobę przed planowaną kolposkopią pacjentka nie powinna stosować leków dopochwowych oraz współżyć. Badanie trwa około 15 minut. Jeśli tarczę szyjki macicy pokrywa wydzielina lub śluz to jej powierzchnię należy przemyć roztworem soli fizjologicznej. Kolposkopię rozpoczynamy od uwidocznienia w całości tarczy szyjki macicy i oceny granicy między nabłonkami. Na tym etapie szukamy atypowych naczyń lub ognisk leukoplakii. Zastosowanie filtra zielonego ułatwia wizualizację patologicznych naczyń. Drugi etap badania kolposkowego to ocena reakcji nabłonka szyjki macicy w próbie z 3%-5% kwasem octowym. Ostatnim etapem kolposkopii jest wykonanie próby Schillera – ocena wybarwienia się nabłonka tarczy szyjki macicy przy użyciu płynu Lugola

Podczas badania kolposkopowego oceniana jest tarcza szyjki macicy. Szyjka macicy pokryta jest dwoma rodzajami nabłonków: nabłonkiem wielowarstwowym płaskim oraz jednowarstwowym nabłonkiem gruczołowym. Pomiędzy nimi znajduje się strefa transformacji odgrywająca kluczową rolę w diagnostyce CIN. Granica ta nie jest stała i ulega przesunięciu w zależności od wieku pacjentki i jej stanu hormonalnego. Pierwotny nabłonek płaski ma powierzchnię gładką, lśniącą o zabarwieniu różowym, pokrywa tarczę szyjki macicy oraz ściany pochwy. Po próbie z 3%-5% kwasem octowym pierwotny nabłonek płaski nie ulega zbieleniu oraz barwi się na brązowo po próbie Schillera. Obszary jodonegatywne w obrębie nabłonka płaskiego występują w stanach niedoboru estrogenów – silna atrofia, w niedojrzałej metaplazji oraz zmianach CIN. Nabłonek gruczołowy, którego komórki wydzielają śluz, jest zlokalizowany typowo w kanale szyjki macicy, ale również może być widoczny na tarczy szyjki macicy. Po próbie z kwasem octowym nabłonek gruczołowy lekko bieleje, a jego struktura przypomina grona.

W kolposkopii najważniejsze  jest uwidocznienie w całości strefy transformacji i zmian w jej obrębie pojawiających się po aplikacji kwasem octowym i płynem Lugola.

Cechy  kolposkopowe wskazujące na zmiany o niskim stopniu zaawansowania / LSIL /:

Powierzchnia wtórnego nabłonka płaskiego jest gładka, o nierównym geograficznych granicach. Po próbie z kwasem octowym zbielenie nabłonka jest delikatne i przejrzyste,  pojawia się wolno i szybko znika. Punkcikowanie i drobna mozaika są delikatne .

Cechy kolposkopowe wskazujące na zmiany o dużym stopniu zaawansowania  /HGSIL / :

Intensywne zbielenie nabłonka płaskiego po próbie kwasem octowym –  zbielenie pojawia się szybko, utrzymuje długo, ma intensywną biało-szarawą barwę, a jego powierzchnia jest pogrubiała i nieprzejrzysta – taki obraz w kolposkopowy jest wysoce podejrzany onkologicznie i wymaga pobrania celowanych wycinków z szyjki macicy. Struktura nabłonka jest nierówna, występuje grube punkcikowanie oraz  szeroka nieregularna mozaika. Obecne są atypowe naczynia – poszerzone, o krętym przebiegu. Po próbie Schillera nabłonek płaski  jest jodonegatywny, przyjmuję zabarwienie musztardowe, szczególnie w miejscach gdzie wcześniej był intensywnie zbielały.